Turkse lelies en een Keltensteen: een tocht naar Leuk

Om de kaart te vergroten a.u.b. op het vakje in de linkerbovenhoek klikken! De grotere kaart opent op een nieuwe pagina.

---

26 juni 2018

De “Natur- und Kulturweg Dala-Raspille“

Vandaag heb ik een interessante tocht gemaakt vanuit Leukerbad via Inden en Varen naar Leuk. Ik heb er in totaal 5½ uur over gedaan – het was zeker de moeite waard.

Bij mijn vertrek om half elf vanuit Leukerbad stak ik de rivier de Dala over en volgde haar loop stroomafwaarts door pas gemaaide weiden. De boeren waren bezig om het hooi te schudden. Ik zag en hoorde hoe één van hen van de tractor afkwam en iets riep dat geen ondertiteling nodig had: hij had met zijn hooischudder een heel stuk schrikdraad meegenomen… Dat lag ook wel een beetje aan hem zelf: hij had de paaltjes zelf redelijk dicht op de weg gezet – hij heeft dan wel meer gras, maar dus ook een kapotgetrokken draad. Kan gebeuren, zullen we maar zeggen…

Op de route ligt ook Birchen, een klein buurtschap met een stuk of zes huizen en een kapelletje. Vanaf daar start de echte Natur- und Kulturweg.

De uitzichten in dit deel van het Dala dal zijn prachtig. Het weer was natuurlijk ook uitermate geschikt voor het maken van foto’s die op ansichtkaarten niet zouden misstaan…

Doorlopend over een meestal schaduwrijk pad kwam ik tot mijn vreugde steeds meer Turkse lelies (Lillium martagon) tegen; een Franssprekende dame die mij tegemoet kwam, zei vol vervoering dat we precies op tijd waren, want de lelies bloeien maar kort. Ik vond het dan ook het cadeau van de dag!

Niet lang daarna stond er een bordje naast het pad: “Keltischer Ringstein“. Langs een smal en steil pad liep ik naar beneden en kwam bij een ronde steen met een sikkelvormige inkerving. Het informatiebord vermeldt dat het hier gaat om een gedeelte van een steen die stamt uit de periode van de Nieuwe Steentijd (5200–2200 voor Chr.) en die daarmee een van de oudste bewijzen is dat het Dala dal al vroeg werd bewoond. Hij werd door deze vroege bewoners wellicht voor cultus doeleinden gebruikt. Of de benaming “Keltisch” wel toepasselijk is (die periode valt van 800–50 voor Chr.) blijft in het midden. Hij wordt in 1797 voor het eerst vermeld als grenssteen nr. 6 tussen Leukerbad en Inden, in 1857 voor het eerst door wetenschappers onderzocht, maar in de periode 1891 tot 1920 door vandalen opgeblazen (men vermoedt vanwege één van de legenden rond de steen die vermeldt dat er een grote schat onder zou liggen). De steen gold daarna als vermist tot in 2011 een gedeelte ervan weer werd teruggevonden en gerestaureerd. Sindsdien worden de steen en de cirkelvormige inkerving beschouwd als archeologisch erfgoed.

Weer terug op het pad ging ik verder en kwam bij een boerderijtje waar in de berm een hele verzameling tuinkabouters stond opgesteld. Wie zich afvraagt of die wel onder “cultuur” vallen, moet maar gaan kijken in het Museum Tinguely in Basel: daar heb ik ze ook gezien, verwerkt in twee installaties, de Méta-Maxi-Maxi-Utopia en het Plateau Agriculturel…

Ergens tussen Leukerbad en Inden stond weer een bord met veel informatie over de stroomopwekking via het water van de Dala door de KW Dala AG. Oorspronkelijk was de waterkrachtcentrale in 1909 geïnstalleerd voor de spoorlijn Leuk–Leukerbad en voor de stroomvoorziening van de omliggende gemeenten, maar toen die buiten dienst werd gesteld, werd de centrale zelfs van groter belang dan voordien. Het water dat vanuit de berggebieden hoog boven Leukerbad naar beneden komt, valt vanaf hier met een debiet van 645 meter door een meer dan 4 kilometer lange stortleiding naar een punt boven Varen, vanaf waar het verder gaat via een persleiding naar de eigenlijke centrale bij het “Dalaloch” tussen Varen en Leuk, waar de Dala in de Rhône uitmondt. Dit bord staat op het punt waar een overstort is ingebouwd om de doorstroming van het water door de stortleiding te kunnen reguleren. Op mijn tocht zou ik ook nog andere punten tegenkomen.

Het volgende informatiepunt in de buurt van Inden was gewijd aan het spoorweggebeuren. In 1915 werd de spoorlijn tussen Leuk en Leukerbad geopend: deze smalspoorlijn was gebouwd als adhesiespoorlijn op de vlakkere stukken, met tandradondersteuning op de steile stukken. Uit kostenoverwegingen reed de trein op sommige stukken ook over rails in de openbare weg. In 1967 werd de lijn stilgelegd, omdat de staat van het materieel te wensen overliet en het wegverkeer sterk toenam – dit zou betekenen dat er grote investeringen gedaan moesten worden, waar geen geld voor was. Nu wordt het vervoer door bussen uitgevoerd. Om de herinnering levend te houden is er in en rond Inden een interactief wandelpad met infopanelen aangelegd. Maar ook in het landschap zijn nog sporen te vinden.

Verder op weg van Inden naar Varen liep ik over een koele bosweg met veel schaduw van oude fijnsparren, die niet allemaal even weersbestendig bleken te zijn. Ongetwijfeld door de stormen van afgelopen januari waren verschillende bomen ontworteld: daardoor was er een groot gat geslagen in het bos en in de weg. Er was nog maar een smal strookje pad over…

Een volgend cultureel onderdeel kwam op mijn pad: een kalkbrandoven. Volgens het vuurrode informatiebord is deze oven waarschijnlijk in de 19e eeuw voor het laatst gebruikt. Zij is in 1996 herontdekt en in de jaren daarna gerestaureerd. Afgelopen jaar is de informatievoorzienig opnieuw vormgegeven. Op het infobord wordt het proces van kalkbranden uitgelegd: hout en kalkrijke stenen waren in dit gebied ruim voorhanden, de oven is in de grond gebouwd, waardoor de warmte van het vuur behouden blijft. Door de verhitting ontwijken kooldioxide en water, waardoor na afkoeling gebrande of ongebluste kalk ontstaat. Daaraan wordt water toegevoegd, waardoor een sompige massa achterblijft, de “kalkmelk”, die met zand en water vermengd tot mortel wordt en door droging tot bouwstof wordt.

Meer in de richting van Varen werden de overhangende rotsen steeds dreigender… Ik zag vanuit de verte al het steile pad dat tegen de rots aangekleefd leek. Halverwege de steile helling werden de Varnerleitern aangekondigd, maar met de waarschuwing dat dit “een duizelingwekkende passage” was, waarvoor iedere aansprakelijkheid werd afgewezen. Het zijn ook werkelijk (metalen) ladders die recht tegen de rots opgaan – voor onbevreesde mensen dus. Dat de grote Duitse dichter en schrijver Johann Wolfgang von Goethe in 1779 wel langs deze ladders Inden (en daarna Leukerbad) bereikt heeft, betekent nog niet dat ik van het smalle pad afwijk om over de ladders te gaan…

Het steile pad bracht mij aan de zonkant van het Rhône dal. Hier is het meteen veel warmer en de vegetatie is bijna mediterraan. Hier is de bodem kalkrijk. Hier kwam ik weer een aspect van de energievoorziening tegen: een oud turbinerad van de waterkrachtcentrale: dit had 74 jaar dienst gedaan! Ook was daar de overgang van de stortleiding naar de persleiding.

Het uitzicht op dit deel van de route is bijzonder: vele wijngaarden liggen als een lappendeken tegen de helling beneden mij, dan de snelstromende rivier, die wit gekleurd is van het vele slib dat zij meevoert, en  meer naar de andere zijde van het dal het uitgestrekte Pfyn Wald, een gebied van “nationale betekenis” en één van de grootste aaneengesloten dennenbossen van de Alpen en daarboven de indrukwekkende bergen!

In het wijnstadje Varen aangekomen, besloot ik om niet meer naar Salgesch te lopen, maar naar Leuk, door de wijngaarden. Ik kreeg meteen weer het beeld van de wijngaarden in de Collio ten westen van Gorizia in noordoost Italië, waar ik afgelopen mei door heen ben gelopen. Ook hier zijn fruitbomen tussen de wijngaarden geplant, ook veel kersenbomen: opnieuw heb ik weer veel kersen gesnoept!

Na ruim een half uur kwam ik op het punt waar de Dala in de Rhône uitmondt. Hier staat de echte waterkrachtcentrale. Ook liggen de spoorlijn en het viaduct van de autoweg…. Om 16.00 uur was ik in Leuk, waar ik veel Afpelschorle heb gedronken, gevolgd door een heerlijke Pinot noir uit de streek en wat salade en een kaassandwich heb gegeten met zicht op het Kasteel van Leuk. De bus bracht mij weer terug naar Leukerbad. Het was een mooie, afwisselende dag met vele indrukken!