Simplonpas: Etappe 6 van de Blauwe Route van de Via Alpina (terug) – deel 1

Om de kaart te vergroten a.u.b. op het vakje in de linkerbovenhoek klikken! De grotere kaart opent op een nieuwe pagina.

---

3 oktober 2019

Over de weg van Stockalper en van Napoleon

Vandaag ben ik met de Postauto van 10.18 uur op weg gegaan in de richting van Simplon-Dorf over de Simplonpas. Mijn plan was om met dit mooie weer een gedeelte van een etappe van de Via Alpina te lopen: Etappe 6 van de Blauwe Route gaat officieel van de Simplonpas naar het dorpje Zwischbergen, op de grens met Italië. Ik liep vandaag van Simplon-Dorf naar de Simplon Pas, een gedeelte van de etappe en nog in de tegengestelde richting ook! En opnieuw in een gebied dat ik niet kende.

Vanuit Brig en de berghellingen aan de rechter Rhôneoever had ik steeds de weg naar de Simplonpas, de Nationalstrasse N9, als een rechte lijn onder een scherpe hoek tegen de berghelling naar het zuidoosten zien gaan. Nu zat ik in de Postauto en genoot vanaf deze weg van het uitzicht over Brig in de diepte en het Rhônedal tot ver in het westen. We kwamen hoger en hoger: het dal van de bergbeek Saltina zoals deze door Brig stroomt naar de Rhône is heel diep met uiterst steile hellingen. De Saltina ontstaat uit het samenvloeien van twee bergbeken: de Taferna beek die vanaf de Simplonpas naar het westen stroomt en de Ganterbach beek uit een zijdal, het Gantertal. We reden over de beroemde tuibrug over de Ganterbach beek: de indrukwekkende en bijzonder vormgegeven Ganterbrücke uit 1980 die met een lengte van 678 meter een ravijn van 150 meter diepte overspant. De ontwerper was de Zwitserse civiel ingenieur en hoogleraar aan de Eidgenössiche Technische Hochschule in Zürich Christian Menn (1927–2018), die ook de mooi vormgegeven Sunnibergbrücke tussen Küblis en Klosters in het Kanton Graubünden heeft ontworpen. De nieuwe Ganterbrücke ligt ongeveer 800 meter stroomafwaarts van de oude Ganterbrücke die in 1801 tot 1805 door Napoleon is gebouwd. De Ganterbrücke heeft mede door het bijzondere ontwerp vele prijzen gewonnen.

Om 11.00 uur passeerden we de Simplonpas waar tijdens de Tweede Wereldoorlog als symbool voor de verdediging van de vrijheid een granieten adelaar is opgericht, die ik later op de middag wat nader ben gaan bekijken. Bij de Simplonpas had ik al een prachtig uitzicht in zuidoostelijke richting o.a. op de Fletschhorn (3.985m) en de Galehorn (2.797m)! Deze bergketen vormt de scheiding tussen het dal van Simplon-Dorf en dat van Saas-Fee in het zuiden.

Na ruim een kwartier kwamen we in Simplon-Dorf aan – de zon scheen, maar er woei wel een koude wind. Het is een erg Italiaans aandoend dorp, terwijl het toch één van de weinige Duitstalige dorpen is in het stroomgebied van de rivier de Po. Bij de Simplonpas is de waterscheiding tussen de Rhône (via de Taferna, later de Saltina) en de Po (via de Diveria). Ook deze plaats is oud: de parochie wordt in 1267 voor het eerst in een officieel document genoemd en is gewijd aan St. Gotthard. Vanaf het Dorpsplein gezien is de St. Gotthard Kerk die in 1736 is ingewijd, niet erg opvallend, maar ook hier is het interieur weer rijk en indrukwekkend met een mooie lichtinval. Er is in de loop van de geschiedenis veel verbeterd aan de handelsroute over de Simplonpas en dit heeft dus ook een gunstige uitwerking gehad op de ontwikkeling van Simplon-Dorp. In de 17e eeuw liet de grootondernemer Kaspar Jodok Stockalper (1609–1691) een weg aanleggen vanuit Brig via de Simplonpas, en door het dorp, in oostelijke richting naar Zwischbergen en Gondo, de plaats op de grens met Italië. Van deze plaats dreef hij handel met o.a. Milaan. Deze “weg” was een voor toenmalige begrippen best breed en geplaveid. In 1801 besloot Napoleon om deze op vele punten vervallen weg uit te bouwen om op deze manier zijn troepen met geschut sneller te kunnen verplaatsen. Op het Hotel Post is een granieten plaquette bevestigd die dit feit vermeldt – en dat Napoleon ook dit hotel heeft laten bouwen! Vlakbij staat een antiek “kilometerpaaltje”: zowel naar Brig als naar Domodossola bedroeg destijds de afstand 31 kilometer. Op het Dorpsplein staat de “Alter Gasthof“, waar nu na langdurige restauratie het Ecomuseum Simplon is gevestigd. In maart 1991 is een stichting opgericht om de oude handelsweg te behouden en om te zetten in een wandelroute, het vervallen gebouw te restaureren en daarin naast de landschappelijke elementen (vandaar “eco“) ook de geschiedenis van het gehele gebied rond de Simplonpas inzichtelijk te maken. De reden voor deze stichting was een plan van de gemeente uit de 1980er jaren om een nieuwe weg aan te leggen op het tracé van de oude handelsroute. Deze route was echter opgenomen in de “Inventar der historischen Verkehrswege der Schweiz” (IVS) en daarom ging dit plan niet door. Ter compensatie zou dan het hier en daar niet meer zichtbare traject tussen Brig en Gondo worden gesaneerd en voor toeristen aantrekkelijk moeten worden gemaakt. Dit resulteerde in de ViaStockalper, een route van 30 kilometer van Brig naar Gondo, die in drie dagen kan worden afgelegd. Toen ik voor de deur stond, was het museum nog dicht tot het begin van de middag… Tegen de buitenmuur van het museum staat ook een granieten sokkel met daarop een bronzen kop: dit verbeeldt de jurist en politicus Josef Escher (1885–1954), die in dit kleine dorp is geboren en opgegroeid en die na een lange politieke carrière in Bern van 1950 tot aan zijn overlijden in 1954 de hoge politieke functie van Bundesrat heeft bekleed. De oude gebouwen rond het ruime Dorpsplein zijn allemaal van kloeke afmetingen, zeker de voormalige herberg “Weisses Kreuz“. Dit gebouw dateert uit de 14e eeuw en is tot in de 17e eeuw meerdere malen uitvoerig verbouwd, ook door Kaspar Stockalper. Het was behalve logement ook nog opslagloods en paardenstalling. Tot het einde van de 19e eeuw heeft er ook nog een schandpaal gestaan.

Om 12 uur ging ik vanuit Simplon-Dorf op pad over de Stockalperweg naar de Simplonpas. Het werd een prachtige tocht met mooie vergezichten: omkijkend zag ik het dorp dat vredig ingebed lag tussen de nog groene weiden en de beboste bergen in het zuiden. Dit was niet alleen het traject van Etappe D6 over de Stockalperweg, maar ook de route van de Gondo-marathon: een tweedaagse hardloopwedstrijd met de afstand van de marathon tussen Gondo en Brig ter herinnering aan de natuurramp die op 14 oktober 2000 het plaatsje Gondo heeft getroffen. Toen raasde een enorme steen- en modderlawine door het dorp met grote verwoestingen tot gevolg, o.a. aan de historische Stockalperturm uit 1650. 13 personen vonden de dood. Na de wederopbouw is het dorp op 14 oktober 2004 opnieuw ingewijd. Vanaf 2002 wordt ieder jaar het loopfeest georganiseerd. Dat traject hardlopend afleggen is wel heel stoer, want er waren ook delen van de route bij waar de weg heel ongelijk was, zoals over de oude handelsroute met de ronde natuurkeien! Afwisselend door open terrein en dan weer door lichte lariksbossen kwam ik uit bij Rossboden, bij het buurtschapje Egga met een mooi uitzicht op de Fletschhorn (3.985m) met de indrukwekkende Rossboden-gletsjer. Het viel op dat de berghelling was begroeid met een dicht lariksbos. Dit was gaan groeien jaren nadat op 19 maart 1901 een grote ijs- en steenverschuiving had plaatsgevonden vanaf de onderzijde van de toen nog veel langere gletsjer. Er ontstond grote schade: 38 huizen werden verwoest, veel vee gedood en vele hooi- en graslanden onder soms wel 50 meter dikke puinlagen bedolven. Het was de grootste “Gletschersturz” die Zwitserland ooit gekend heeft. De ijsmassa’s bleven wel vier tot vijf jaar liggen. Ik zag een grote zwerfkei met vaag het jaartal 1903 erop langs het pad liggen, die door de lawine was meegesleurd. Het uitzicht op de imposante berg de Fletschhorn met de nu toch nog steeds grote gletsjer was overweldigend. Er waren een paar gezellig-ogende oude chalets met Edelweiss die in een bloembak, gemaakt uit een boomstam, groeiden, rode geraniums die aan het tuinhek hingen en de vlag van Simplon-Dorp wapperend aan de gevel. Ook het uitzicht naar de noordkant, in de richting van de Monte Leone, was bijzonder.

Het buurtschapje Egga is niet zo oud: het is gebouwd nadat de “Gletschersturz” van 1597 het oorspronkelijke dorp had weggevaagd. In het kleine kapelletje uit 1670 van Egga, dat gewijd is aan de heilige Johannes de Doper, is een mooi altaartje met een uitbundig bloemenpatroon geplaatst. Het uitzicht op de Fletschhorn en de gletsjer wordt door de honingraatvormige glas-in-loodraampjes fraai omgekaderd!

Meer in de richting van de Simplonpas stak ik de beek, die daar de “Lagnetscha” wordt genoemd, maar eigenlijk Diveria heet, over via één van de vele bruggen die Napoleon heeft laten bouwen. Deze “Ägerbrigga” heeft dezelfde bouw als de andere bruggen op de Napoleontische weg: de boog tussen de gemetselde, pijlerachtige bruggenhoofden bestaat uit gehouwen stenen (parementen). Het loopvlak van de brug is door stenen borstweringen afgebakend met aan het einde torenachtige hoekposten. In tegenstelling tot de andere bruggen is het middenstuk vanaf het begin gemetseld en niet van hout. Strategisch gezien is een houten middenstuk beter, want dan kan de brug sneller onbruikbaar voor de vijand worden gemaakt! Het beekje stroomde rustig naar het zuidenoosten, terwijl het brede en groene dal zich in stilte naar het noordwesten, in de richting van de Simplonpas uitstrekte. Op dat punt hoorde ik het langsrijdende verkeer op de Nationalstrasse N9 nauwelijks.

Op de gevel van een huis was een bijzondere zonnewijzer aangebracht: boven de afbeelding van een burlend hert was de “wijzerplaat” met een mooi panorama van de Fletschhorn, en de spreuk “Horae Tibi Serenae” (die volgens mij zoveel betekent als “de uren zijn voor jou onbewolkt”). Hier loopt de Stockalperweg redelijk dicht langs de Nationalstrasse N9. De lawinegalerijen zijn dan ook goed te zien. Sinds de jaren 1960 tot in de jaren 1980 is de Simplonstrasse uitgebouwd tot Nationalstrasse: er moesten vele tunnels, galerijen en bruggen gebouwd worden. Aanvankelijk leek het erop dat door de aanleg van de Simplonspoortunnel in 1906 de pasweg aan zijn einde zou geraken, maar door de opkomst van de auto bleek het tegendeel waar te zijn. Het is een compliment aan de wegenbouwers van Napoleon dat de huidige weg nog steeds voor een deel over het oude tracé loopt! Af en toe was het verschil tussen toen en nu erg goed zichtbaar: de wandelroute liep over een smal pad tussen twee gestapelde droogmuren door, terwijl de auto’s en het vrachtverkeer door de halfopen galerijen denderden! En dat alles in de stralende zon met strakblauwe luchten…

Een halfuurtje later kwam ik langs een andere herinnering aan lang vervlogen tijden: een oude opslagloods, een Sust, bij een ander buurtschapje, Engi. Het rechtergedeelte van dit uit ruwe steen gemetselde gebouw stamt uit de late middeleeuwen en was kennelijk als opslagloods bedoeld. Toen in de 16e eeuw de handel over de pas terugliep is het omgebouwd tot woonhuis met stallen (aan de linkerkant). Uit jaarringenonderzoek is gebleken dat het gebruikte hout uit 1537 stamt…! En dan te bedenken dat er bijna 500 jaar liggen tussen de uitbreiding van de Suste en de aanleg van de moderne lawinegalerij voor de doorgaande weg. Een groot grasperceel aan de zuidkant van de weg langs de Suste wordt afgebakend door een vrij hoge gestapelde stenen muur.

De Stockalperweg slingerde zich door het landschap: over keienwegen en over afgeschuurde steenplaten. Ergens zag ik een bord ter waarschuwing voor overstekende koeien!

Op de heenweg had ik vanuit de Postauto al gezien dat er militaire oefeningen gaande waren: er stonden gecamoufleerde pantservoertuigen langs de weg die juist daardoor erg opvielen! Op een groot, rood paneel was een bulletin vastgeniet met de data waarop er schietoefeningen zouden worden gehouden en welke wegen zouden zijn afgesloten: vanaf eind september tot in oktober. Het bleek dat deze juist vandaag erg aanwezig zouden zijn. Andere wandelaars maakten mij erop attent dat ik misschien niet verder zou kunnen lopen…, maar dat viel uiteindelijk wel mee. Af en toe hoorde ik een sssst…! en een doffe boemmm, schoten, afgevuurd door de infanteriewapens en echoënd tegen de bergwanden. Ook zag ik militaire voertuigen rijden. Vanuit de Postauto had ik al overdreven gecamoufleerde voertuigen zien staan…. Ik zag op de vlakte bij Gampisch wel dat er een witte ballon werd opgelaten. Een weer- of windballon denk ik. De witte stip verdween in de ruimte tussen de witgrijze bergtoppen… Toen ik op de vlakte van Gampisch het oude hospice, het Alte Spittel in zicht kreeg waren er ook veel militairen. Zij waren duidelijk Franstalig: op mijn “Grüezi mitenand” volgde een opgewekt “Bonjour“! Het Altes Spittel kent al een lange geschiedenis: dit markante bouwwerk van vijf verdiepingen en een torentje, opgetrokken uit graniet, is al in de 17e eeuw door Kaspar Stockalper gebouwd als onderkomen voor reizigers over de handelsroute. In 1980 is het gebouw gekocht door het Zwitserse Ministerie van Defensie en gerestaureerd. Het onder monumentenzorg staande gebouw dient nu als onderkomen voor de troepen, maar kan ook door derden gehuurd worden. Het langgerekte, lagere gebouw, het Barralhaus, dat ook op de laagvlakte staat, is in 1902 gebouwd door een Zwitserse katholieke geloofsgemeenschap en is ook door het leger gekocht (in 2007) voor het onderbrengen van militairen en daartoe aangepast. Het kapelletje is wel behouden gebleven. Net zoals rond Andermatt de militaire verdediging via het Festungsgebiet Gotthard werd geregeld, was dat tot eind van de 20e eeuw het Artilleriewerk Naters net boven Brig, van waaruit de pasovergang bij de Simplon kon worden bewaakt, tezamen met het Fort in Gondo in het zuidelijk gedeelte van Wallis, grenzend aan Italië. Vandaag was het erg vreedzaam en was de omgeving naar alle kanten schitterend!

Vanaf de Alpstafel (Alpe Niwe) was het even een klim naar de pashoogte. De zon scheen op de al een beetje herfstkleurende lariksen. Hier was goed te zien hoe de weg er vroeger uitgezien had: er lagen brede, platte steenplaten op het pad! Ook waren er door gletsjers gladgeschuurde rotsblokken, Felshöcker, waarover de Stockalperweg gaat. Het is een bijzonder gevoel om hier te lopen in de voetsporen van zovelen in de afgelopen eeuwen!

Na bijna een uur kwam ik aan bij het Hotel Monte Leone dat aan de rand van een hoogveengebiedje onderaan de Alpe Hopschse ligt. Hier zijn verschillende kleinere meertjes, die donkerblauw afsteken tegen de omgeving. In het moderne hotel-restaurant heb ik even wat gegeten met een mooi en zonovergoten uitzicht – ik had het geluk dat ik mijn ravioli met wild en paddenstoelen kon bestellen net voordat een bus zijn grote reisgezelschap op het restaurant losliet! Daarna liep ik verder naar de Simplon-Adelaar, dat net zo’n opvallend bouwwerk is als het Altes Hospiz dat er vlakbij ligt. Napoleon is in 1801 begonnen aan de bouw van dit Hospiz, maar door zijn val in 1815 is het niet voltooid. De Augustiner kloosterorde heeft het in 1824 voltooid – het wat streng uitziende gebouw staat nu open als een ontmoetingsplek voor eenieder.

De grote uit granietblokken opgebouwde negen meter hoge adelaar bij de Simplonpas staat op een heuvel, waar een smal en steil pad naar toe leidt. Deze adelaar is het symbool van de Simplon: hij kijkt in de richting van Italië. Het monument werd tijdens de grensbewaking in de Tweede Wereldoorlog gebouwd door de Gebirgsbrigade 11, een legeronderdeel dat vooral actief was in de berggebieden van het middengedeelte van het Kanton Wallis. Bij de grote hervorming van het Zwitserse leger in 1995 is het legeronderdeel opgeheven. Het ontwerp is van de Zwitserse beeldhouwer en architect Erwin Friedrich Baumann (1890–1980). Op de sokkel staat de tekst “In der Freiheit der Berge steht es, ein wuchtiges Mal aus hartem Granit: ein Gedenken treuer Pflichterfüllung, ein dauerndes Mahnen, willig und wach zu sein für unsere Freiheit“. Dit jaar, 2019, wordt gevierd dat de Simplon-Adelaar 75 jaar bestaat: het is op 10 september 1944 ingewijd. Het is duidelijk te zien dat het vorig jaar uitgebreid is opgeknapt! Van dichtbij is de adelaar nog indrukwekkende dan vanaf de doorgaande weg… Onderaan de heuvel van de Simplon-Adelaar staat een grote zwerfkei met twee plaquettes. Op de ene staat kernachtig “In Dankbarkeit“, als woord van dank van de gemeenten rond de Simplonpas. Op de andere staat: “Für Frieden in Freiheit – Gebirgsbrigade 11 – 1938–1995“.

Het uitzicht vanaf de Simplonpas is overweldigend: naar het noordwesten, dus in de richting van Brig, waren in de verte de besneeuwde bergtoppen van de Berner Alpen te zien en naar het noordoosten, veel dichterbij, de toppen van de Monte Leone, de Hübschhorn en o.a. de Chaltwasser-gletsjer. Het maakte het wachten op de Postauto, terug naar Brig, tot een feestje!

Vanuit de Postauto kon ik nog een keertje – ter afsluiting – een aardige foto maken van de imposante Ganterbrücke in de late namiddagzon.

Weer aangekomen in Brig kon ik terugkijken op een fantastische wandeldag door een gebied waar ik graag nog veel meer uurtjes zou willen doorbrengen! Dat wordt dan iets voor een volgende keer… Morgen heb ik nog een dag voordat ik weer terugkeer naar huis. Daarmee is dan een einde gekomen aan opnieuw een geweldige reis en het einde van dit zomerseizoen. Ik kan mij nu al verheugen op een vervolg van mijn tochten over de Via Alpina in het volgende jaar…