Langs de Rijn: Arnhem-Zuid van John Frostbrug naar Spoorbrug Oosterbeek

Om de kaart te vergroten a.u.b. op het vakje in de linkerbovenhoek klikken! De grotere kaart opent op een nieuwe pagina.

---

23 augustus 2021

Natuurgebieden en een herinnering aan de Koude Oorlog

De wandeling in dit reisverhaal is het vervolg op mijn wandeling van Huissen naar Arnhem-Zuid op 21 mei jl. Toen ben ik vanwege heftige regenbuien tot aan de John Frostbrug gekomen. Ook voor dit verhaal heb ik meerdere malen een gedeelte van de tocht ondernomen – in verschillende seizoenen (januari, februari, mei en juli), maar ook met tweemaal hoogwater, in februari en in juli! Ik ben dit keer tot aan de Spoorbrug Oosterbeek gekomen: er was in het Uiterwaardenpark Meinerswijk zoveel te zien…

Ik begon op 21 juli jl. mijn wandeling op de John Frostbrug, vernoemd naar de Britse luitenant-generaal John Dutton Frost (1912-1993) van de 1st Airborne Division, die in september 1944 tijdens de Operation Market Garden de opdracht had gekregen om op 17 september van dat jaar vanaf de landingsgebieden ten noorden van Heelsum en Renkum naar de Rijnbrug in Arnhem op te trekken om die op de Duitsers te veroveren. Dat lukte in eerste instantie gedeeltelijk: de noordzijde van de Rijnbrug bleef enkele dagen in handen van de Britten. Door o.a. de sterke troepenmacht van de Duitsers konden zij deze positie niet vasthouden – het leidde echter wel tot een bloedige confrontatie met de Duitsers, tot de Slag om Arnhem die van 17 september tot en met 26 september 1944 duurde en die door de Britten en Polen verloren werd…

Als men eenmaal op de brug de rivier is overgestoken, heeft men niet alleen de mogelijkheid helemaal door te lopen naar de bebouwing van Arnhem-Zuid en daarbij aan de zuidzijde van de zogenaamde “Groene Rivier”, een van de waterbergingsgebieden langs de rivier, naar het westen te lopen, maar ook om net over de rivier via een trap af te dalen naar een (nu nog) grotendeels onbebouwd (natuur)gebied, de “Stadsblokken”, tussen de Neder-Rijn, de waterplas en de Malburgse Bandijk. De “Groene Rivier” heeft er al langer gelegen, maar Rijkwaterstaat heeft in 2006 in het kader van het project “Ruimte voor de Rivier” dat na de bijna-watersnoodrampen langs de grote rivieren in de jaren 1993 en 1995 is opgesteld, de uiterwaarden bij Meinerswijk vergraven en deze watergeul bij de “Stadsblokken” verder uitgediept. Hierdoor verdween er weliswaar grasland, maar er is op deze wijze een zo groot mogelijke waterberging gerealiseerd. Dat dit inderdaad effect heeft gehad bleek wel bij het hoogwater van begin februari jl.! Toen was het gehele uiterwaardengebied vanaf de wijk Malburgen-Oost tot aan de spoorbrug in het westen grotendeels ondergelopen – dit leverde geen gevaar voor de bevolking op, maar wel mooie plaatjes…

Het gebied tussen de Neder-Rijn zelf en de “Groene Rivier” dat de “Stadsblokken” wordt genoemd strekt zich uit vanaf de John Frostbrug in het oosten tot aan de Nelson Mandelabrug in het westen. Hier is het gedeelte van het terrein waar grote festivals gehouden kunnen worden, maar het is ook vaak een losloopgebied voor honden… Er loopt een breed fiets-/voetpad aan de zuidzijde van het gebied – met zicht op de “Groene Rivier” en omzoomd met oude kastanjebomen. Ergens is de mogelijkheid om met een pad het lage grasland in het gebied tussen de Stadsblokken en de Malburgse Bandijk over te steken. Tijdens het hoogwater van februari was daartoe geen mogelijkheid en in juli bij nader inzien ook nog niet: het gebied was nog zo drassig, dat wandelschoenen niet voldoende zouden zijn…!

Meer naar het westen liggen restanten van een deel van het Arnhems industriële verleden: daar was van 1889 tot 1978 de Arnhemse Stoomsleephelling Maatschappij (ASM) gevestigd. Deze werf was vóór de Tweede Wereldoorlog erg succesvol, maar kwam daarna steeds meer in de problemen: door de wisselende waterstanden in de rivier was de werf niet in staat om diepstekende schepen te bouwen, terwijl daar toen juist vraag naar was. De ASM heeft in 1973 nog een Rode-Kruisschip gebouwd, de J. Henri Dunant. Ook staat er sinds eind 2020 weer een scheepskraan van 25 meter hoog bij de haven van de voormalige scheepswerf: in mei 2019 werd deze oude kraan vanuit Angeren over het water vervoerd naar de Stadsblokkenwerf in Arnhem. Nadat vrijwilligers maanden hard gewerkt hadden is in december 2020 de 35 meter lange giek op de mast van de werfkraan gehesen. Deze blikvanger is goed te zien vanaf de Rijnkade aan de linker Rijnoever.

Hieronder staat een van de vele foto’s uit de tijd dat de werf nog actief was.

Behalve de scheepswerf was er ook de stoomhoutzagerij “De Nijverheid” gevestigd, van Gerrit Thomas Coers (1826–1903), een prominente Arnhemmer. Hij had dit bedrijf in 1866 opgericht – in 1870 wordt er melding gemaakt van de zagerij, toen er op een internationale beurs een door stoom aangedreven zaagmachine werd gedemonstreerd. Bij het bedrijf werd dit tijd een haven gegraven, “De Haven van Coers“. Hier werden de tot vlotten samengebonden boomstammen over de rivier aangevoerd. Op een informatiebord staat dat Coers al snel een grootindustrieel werd. Hij liet 40 arbeiderswoningen bouwen naast de fabriek. Voor het verlichten van de gebouwen en terreinen werd zelfs een eigen gasfabriek gebouwd!

In 1889 werd de Arnhemse scheepswerf in dat gebied gevestigd en beide bedrijven hebben elkaar ongetwijfeld versterkt. In 1942 ging de houtzagerij failliet. De gebouwen werden afgebroken – er is nu niets meer terug te vinden van het bedrijf. Vanaf 1950 is de haven in gebruik als ligplaats voor woonboten. Het gebied vormt een soort eigen buurtschapje, afgescheiden van “de grote stad”. In 2017 is de haven uitgebaggerd, omdat deze in de loop van de jaren nogal dichtgeslibd was. Dat gaf vooral problemen bij extreem laagwater: de woonboten lagen dan helemaal scheef en zelfs droog! Over het uitbaggerproject is een aardige documentaire gemaakt.

Waar de Nelson Mandelabrug de zuidoever van de Neder-Rijn bereikt ligt het buurtschap De Praets, dat al oud is. De Praest (later verbasterd tot De Praets) werd voor het eerst genoemd in een schenkingsakte in 834 aan het Utrechtse bisdom. Door de strategische ligging van De Praets op de kruising van vele handels- en waterwegen is het sinds de 8e eeuw onafgebroken bewoond gebleven: het lag op een oude oeverwal van de rivier, er was een veerverbinding naar de noordoever en de Grift, een historisch kanaal tussen Nijmegen en Arnhem uit de 18e eeuw, mondde hier uit in de Neder-Rijn. In de 17e eeuw is het veer vervangen door een pontonbrug, die daar gelegen heeft van 1650 tot 1935. Deze brug bestond uit 19 ijzeren pontonschepen die aan elkaar vastgemaakt waren en twee gemetselde bruggenhoofden. Ieder ponton was 14 meter lang, 3½ meter breed en 1 meter hoog. Over de pontondekken was een houten “weg” gelegd. Als een schip op de rivier wilde passeren, werd het middengedeelte van de brug eruit gevaren. De waterstand was bepalend voor de bolling of “buiging” van de brug – soms was extra paardenkracht nodig als de brug bol stond… Met ijsgang werd de gehele brug afgebroken en in de haven gelegd. Van de vele foto’s “uit de oude doos” is deze er eentje…

Met het toenemende gemotoriseerde verkeer was het dan ook geen wonder dat er een steeds luidere roep kwam om een vaste oeververbinding. Deze kwam in 1934 tot stand via de toenmalige Rijnbrug (nu de John Frostbrug). Dit betekende het einde van de schipbrug: zij werd in onderdelen verkocht. Men heeft lange tijd aangenomen dat er niets meer van over zou zijn, maar in 2007 werd toch nog één van de pontons, de “GWA 14“, teruggevonden. GWA staat voor “Gemeente Werken Arnhem“. Het ponton werd als opstapplek gebruikt in de naburige haven aan de zuidoever en verkeerde in slechte staat. Net als bij de oude loskraan op en de havensleepboot Anders J. Goedkoop aan de Rijnkade op de noordelijke oever heeft de Stichting Historische Schepen Arnhem een rol gespeeld om dit ponton te behouden. In juni 2013 is het grondig gerestaureerde ponton als pronkstuk opgesteld op de plek waar het tot 1935 dienst had gedaan.

Vlak bij het ponton is sinds 2010 een gedenkplek voor de “Exodus“, de noodgedwongen evacuatie van de burgerbevolking van de Betuwe na de verloren Slag om Arnhem van september 1944, en in het bijzonder van Huissen. Het is een pendant van het monument dat in Huissen op de Oude Begraafplaats is opgericht. Het herinnert aan een tragische gebeurtenis die hier plaatsgevonden heeft op 21 oktober van dat jaar. Op het paneel van Cortenstaal staat o.a. dat deze plek bij De Praets de laatste mogelijkheid was om de rivier over te steken. “Drie dappere Huissenaren toonden moed Terwijl zij anderen hielpen bij de overtocht nam de rivier hun leven“. De drie mannen waren 43, 41 en 16 jaar oud…

Bij het buurtschap De Praets bevindt zich een van de ingangen tot het Uiterwaardenpark Meinerswijk. Dit gebied beslaat ongeveer 350 hectare en heeft zich in de loop van de jaren tot een uniek natuurgebied ontwikkeld.

De Praets bestaat uit een aantal huizen en boerderijen die verspreid liggen langs de Meginhardweg – er is ook een toegangsweg tot het grote complex van een voormalige steenfabriek aan de rivier. Langs de weg liggen verruigde weilanden, diepe plassen die zijn ontstaan in de tijd van de steenfabricage, maar er is ook een aanwijzing dat hier “’t Huys Meinerswijk” heeft gestaan. Van de bewoners van het kasteel zijn er twee belangrijk. De eerste was legeraanvoerder Maarten van Rossum die van 1514 tot 1543 in het belang van het hertogdom Gelre tegen de Habsburgers vocht (en ook het stadskasteel “Duivelshuis” in het centrum van Arnhem bezat). De tweede was Barthold van Gent, die als onderhandelaar in 1648 namens Gelderland de Vrede van Münster ondertekende – hiermee kwam een einde aan de Tachtigjarige oorlog tussen Nederland en Spanje. Van het huis is nu niets meer terug te vinden: het is in 1853 afgebroken. De enige nog bestaande afbeelding is in 1742 gemaakt door de 18e-eeuwse schilder Jan de Beijer (1703–1780, die niet, zoals zijn naam doet vermoeden, uit Beieren kwam, maar uit Aarau in Zwitserland!) In een “kijkvenster” dat in het open landschap van Meinerswijk staat opgesteld langs de Meginhardweg is de afbeelding weergegeven – de huidige skyline van de stad is goed te zien op de achtergrond. Toen ik er op 21 juli langskwam kon ik het niet meer bereiken: het stond in diep water, terwijl nog vele bloemen in het weiland uitbundig bloeiden, de bloemkronen boven het water uitstekend!

Het gebied is in alle jaargetijden boeiend: in het heldere winterse licht van eind januari kwam de houten hangbrug over de nieuw gegraven nevengeul mooi tot haar recht. Deze nevengeul is in 2016 aangelegd in het kader van het project “Ruimte voor de Rivier”. Bij het hoogwater van juli jl. stond de brug aan de rivierkant half onder water…

Op dit punt zijn al onderdelen van de IJssellinie te zien, zoals asfalteerde dijkjes. Deze verdedigingslinie, gebaseerd op inundatie, stamt uit de Koude Oorlog: na de Tweede Wereldoorlog voelde Nederland de steeds groter wordende dreiging vanuit het oosten van de legers van de Sovjet-Unie, terwijl de westelijke geallieerden, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, hun legers sterk hadden ingekrompen. Bovendien wilden de VS afwachten hoe agressief de Sovjet-Unie zou worden. Daarbij was de overweging dat bij een aanval van “de Russen” zij hun troepenmacht zouden terugtrekken tot aan de Rijn en op dat moment zouden beslissen of ze de vijand konden stoppen of dat zij zich verder naar Engeland zouden terugtrekken. De Amerikanen wilden een landoorlog met de Sovjet-Unie voorkomen en gaven de voorkeur aan het aanvallen van steden en industrieën in de Sovjet-Unie. Vanaf 1951 werd op verzoek van de NAVO de IJssellinie aangelegd met als doel de opmars van de Russen te vertragen. De linie hield in dat gebieden in het stroomgebied van de Neder-Rijn, de Waal en de IJssel geïnundeerd zouden worden bij een dreigende invasie vanuit het oosten. Het waterpeil moest zorgvuldig gereguleerd worden: het moest te hoog zijn om er met voertuigen doorheen te rijden en te laag om er met bootjes over te varen. Om dit water op te stuwen in de IJssel werden aan de rivieren voorzieningen gebouwd waardoor de Neder-Rijn ter hoogte van Meinerswijk en de Waal ter hoogte van Bemmel afgedamd konden worden. Omdat uiteindelijk bleek dat het water niet snel genoeg zou stijgen, werd er ook in de IJssel bij Olst een afdammogelijkheid gebouwd. De constructie was de volgende: aan beide oevers van de rivier werden pijlerdammen in de uiterwaarden gebouwd die werden afgesloten door een landhoofd. Een caisson met beweegbare kleppen zou bij oorlogsdreiging met lieren tussen de beide landhoofden worden getrokken en daarna worden afgezonken, waarna de kleppen zouden worden gesloten. De pijlerdammen bestonden uit een brug met beweegbare kleppen tussen de pijlers. Bij oorlogsdreiging zouden ook deze kleppen worden gesloten. Om de druk van het aanzwellende water te weerstaan zou stroomopwaarts een grote hoeveelheid zand worden opgespoten, terwijl stroomafwaarts een aantal daartoe te vorderen binnenvaartschepen tegen het caisson tot zinken zou worden gebracht. Voor de caissons en de zandzuigers werden, onmiddellijk stroomopwaarts van de pijlerdammen, havens gegraven, zo ook in de Neder-Rijn aan de noordoever tegenover Meinerswijk: de Defensiehaven. Daar werden de zandzuigers en het caisson afgemeerd.

Omdat deze bouwsels vanuit de lucht kwetsbaar waren werden voor de verdediging ervan o.a. zogenaamde tankkazematten, “Sherman-bunkers” gebruikt: deze bestonden uit delen van Shermantanks die na de Tweede Wereldoorlog door de geallieerden op het slagveld waren achtergelaten. De motoren waren eruit gehaald en het kanon was vervangen door een mitrailleur. De gevechtskoepel kon met de hand worden gedraaid. Het gehele project was ultra-geheim: hoewel de IJssellinie en daarmee ook de Defensiehaven in 1960 hun belang verloor, kwam het pas in 1990 – na de val van de Berlijnse Muur – in de openbaarheid… Toch kunnen oudere inwoners van Arnhem en omstreken er nog spannend over vertellen!

Aan de zuidzijde van de weg, ter hoogte van de hangbrug, is in 2017 een kunstwerk geplaatst dat de herinnering aan de IJssellinie levend moet houden. Het door Ewoud Groenendijk ontworpen kunstwerk stelt een dwarsdoorsnede van een Shermantank voor, zoals deze toen in dit gebied gebruikt zijn.

De Meginhardweg volgend kwam ik dicht bij de rivier uit, die hier best smal is. Hier staat één van de drie steenfabrieken die oorspronkelijk in het gebied van Meinerswijk actief waren. Nu zijn er nog twee als zodanig zichtbaar, maar niet meer in gebruik: de ene staat bij De Praets, Steenfabriek “Meinerswijk” en de tweede hier, de Steenfabriek “Elden”, die gebouwd is in 1928 en gesloten in 1982. De schoorsteen is in de jaren 1990 tot de helft verlaagd. Dit industrieel erfgoed is in 2016 door BOEi, een non-profit organisatie die zich bezighoudt met het restaureren en herbestemmen van cultureel erfgoed, van de Gemeente Arnhem overgenomen. Het complex, bestaande uit de vlamovens en de schoorsteen, wordt nu omgevormd tot een bezinningsruimte: de Leeffabriek heeft hiervoor ambitieuze plannen. Voorlopig staan er nog bouwhekken omheen en de enigen die hier bezinning vinden zijn Konik-paarden: zij stonden op het moment dat ik langskwam lekker koel in de schaduw wat te rusten.

Toen ik in de richting van de doorlaatbrug van de IJssellinie liep kwam ik nog een grote kudde Konik-paarden tegen die rustig over het fiets-/voetpad liepen zonder de mensen een blik waardig te keuren! Een nog piepjong hengstveulen stapte bedachtzaam achter zijn moeder aan. Een mooi gezicht!

Na het passeren van de paarden kwam ik op een driesprong: de weg naar het zuiden leidde naar de doorlaatbrug en daaroverheen naar de Drielsedijk en de weg naar het oosten leidde naar de “maquette” van het Romeinse castellum, dat ik in het kader van mijn tochten langs de Romeinse Limes, de noordgrens van het Romeinse Rijk in de 1e eeuw na Chr., al had bezocht en vier tankkazematten, bestaande uit Shermantanks die in beton gegoten en met grond toegedekt de versperringen van de IJssellinie moesten verdedigen.

Terug bij de driesprong vervolgde ik mijn weg naar de doorlaatbrug van Meinerswijk uit 1935, die net als de doorlaatbrug van de Eldensedijk ook een rijksmonument is. Ten tijde van de IJssellinie, in 1952, is de brug vervangen door een vaste overlaat met asfalt, maar toen in 1964 de linie werd ontmanteld heeft men de oude situatie van de doorlaatbrug weer hersteld. Hier heeft de brug 40 ijzeren schuiven van elk 2½5 ton. Het asfalt van de overlaat is aan de zuidelijke kant nog duidelijk te zien.

De tweede manier om het Uiterwaardenpark Meinerswijk te bereiken is om bij de Nelson Mandelabrug niet rechtdoor naar De Praets te gaan, maar linksaf te slaan, naar het zuiden en via de Eldensedijk te gaan die parallel aan de doorgaande weg over de brug loopt. Met deze Eldensedijk steekt men “de Groene Rivier” over. Het is een doorlaatbrug die in 1935 is aangelegd om bij hoogwater in de zomer de polder Meinerswijk te kunnen afsluiten. Daartoe liet men met een kraanwagen 37 stalen schuiven van elk 2 ton in de openingen zakken. De brug is inmiddels een rijksmonument en heeft geen functie meer: de rivier heeft nu juist de ruimte gekregen. Het zicht naar het oosten over de Groene Rivier is mooi – ver naar het westen kan men niet kijken, want de Nelson Mandelabrug belemmert daar het uitzicht.

Ergens halverwege het brede fietspad parallel aan de afrit van de brug, leidt een fiets-/voetpad het uiterwaardenpark in. Met dit pad dat tussen de verschillende waterplassen, de oude kleiputten, slingert, komt men uiteindelijk uit bij de tankkazematten en het Romeinse castellum, maar men kan ook ergens over een smal en erg modderig paadje naar de Vogelkijkhut gaan. Deze van cortenstaal gemaakte constructie die geïnspireerd is op een Romeinse wachttoren, valt een beetje weg tegen de achtergrond. De eerste uit 1993 stammende hut is in 2003 afgebrand – in 2005 is een “vuurvaste” constructie geplaatst, die op het water drijft. Het uitzicht is ondanks dat de openingen erg smal lijken, geweldig. De rijkdom aan vogels is in dit uiterwaardenpark ook geweldig!

De derde mogelijkheid om vanuit het noorden op de Drielsedijk te komen en het Uiterwaardenpark Meinerswijk helemaal te omzeilen (met name in geval van hoogwater!) is het volgen van het fietspad langs de doorgaande weg over de Nelson Mandelabrug tot aan de dijk. Men heeft dan toch nog zicht op de Zuidelijke Plas, een oude kleiput. Toen ik er in de winter langsliep, zag ik een kudde Galloway runderen grazen, naast de Konik-paarden de andere grote grazers in het gebied. Het zijn grote beesten, maar een kalf had kans gezien om zijn kop tussen de draden van de afrastering te steken om juist aan die lekkere sprietjes groen gras aan de andere kant te knabbelen. Dat zou hem een paar maanden later niet meer lukken!

Eenmaal op de Drielsedijk aangekomen, zag ik een vredig tafereeltje, met een niet zo’n vredige oorsprong: het is de Kolk van Schouten, een binnendijkse waterplas, ontstaan door een dijkdoorbraak in 1820. Op het informatiebord stond dat Anton Markus (1870–1955), een van de schilders van de Veluwezoom, hier graag schilderde. Hij had zelfs atelierruimte gehuurd in een groot witgepleisterd huis aan de kolk, dat hij “De Witte Hut” noemde. Er stond een foto van de schilder terwijl hij les gaf aan de oever van de kolk en ook een foto van het schilderij dat hijzelf maakte van de waterplas. Ook hier maakt het niet uit of het nu winter of zomer is: het blijft mooi.

Vanaf de Kolk van Schouten passeerde ik eerst het biologische volkstuinencomplex van “De Steenen Camer” en daarna had ik vanaf de Drielsedijk een mooi uitzicht over de hoogstamboomgaard met dezelfde naam, “De Steenen Camer“, waar ongeveer 200 appel- en perenbomen in keurige rijen in het gelid staan. Ik was hier al eens op 31 januari jl. langsgekomen tijdens mijn tocht over de wandelroute langs de Romeinse Limes – het slot van Etappe 14 (Meinerswijk) en Etappe 15 (van Meinerswijk naar Bemmel) van het Romeinse Limespad. Oorspronkelijk was het gebiedje een verwaarloosde boomgaard met laagstamfruit: het initiatief tot het creëren van een nieuwe boomgaard is uitgegaan van de omwonenden die het belangrijk vonden om een leefbare omgeving te hebben. De meeste bomen zijn inmiddels geadopteerd.

Ten zuiden van deze boomgaard ligt sinds 2015 de “Hortus Romanus“, de Romeinse Tuin die wordt verzorgd door de deelnemers aan de in 1975 opgerichte Biologische Tuinbouw Vereniging Elderveld (BTV Elderveld). Ook hier was ik op 31 januari jl. al gaan kijken. Toen was alles nog erg winters geweest – in tegenstelling tot nu! De pergola was inmiddels begroeid met rijk dragende druivenranken en in de perken stond inderdaad de plant die ik toen (terecht – naar ik nu merkte!) voor kardoen (Cynara cardunculus) had aangezien, prachtig te bloeien met fel paarse bloemen – net als de winterprei met kanten wittige uienbollen. In een van de plantvakken bij de ingang groeiden allerlei keukenkruiden die wij uit de Italiaanse keuken kennen, maar ook Bijvoet (Artemisia vulgaris): de Romeinse soldaten gebruikten deze plant om blaren tegen te gaan tijdens hun lange voetmarsen – zij legden de bladeren in hun sandalen! Er zijn vele soorten bomen en planten die door de Romeinen naar de Lage Landen zijn gebracht: te denken valt aan peren en kersen, aan walnoten en tamme kastanjes, maar ook aan de verwante van de witlof en de andijvie: de Wilde cichorei (Cichorium intybus). Deze plant heeft vele hemelsblauwe stervormige bloemen – in deze tijd van het jaar kleuren zij de bermen en de dijktaluds prachtig blauw. De wortels werden o.a. in de Tweede Wereldoorlog gebruikt voor koffiesurrogaat en tegenwoordig worden ze weer geteeld voor de productie van insuline, waar deze plant erg rijk aan is.

Na dit korte uitstapje naar de Romeinen vervolgde ik mijn weg stroomafwaarts langs de Drielsedijk, waar de bermen pas gemaaid waren en dus gemakkelijk begaanbaar. Af en toe moest ik de berm instappen omdat er van beide kanten veel autoverkeer kwam. Het uitzicht op het toch nog hoge water en de stuwwal aan de rechteroever maakte wel veel goed!

De spoorbrug van het traject Arnhem-Nijmegen kwam in zicht en ook het Poldergemaal Drielsedijk en de meer naar het westen liggende rioolwaterzuiveringsinstallatie. Het poldergemaal is één van de 37 gemalen die door het Waterschap Rivierenland centraal vanuit Tiel worden aangestuurd. Het pompt water uit de wetering in Arnhem-Zuid naar de Neder-Rijn om te voorkomen dat er in dat gebied wateroverlast ontstaat. Ook wordt het gezuiverde rioolwater uit de waterzuivering naar de rivier afgevoerd – dat is hiervoor schoon genoeg. Op een groot informatiebord van het Waterschap staat een mooie luchtfoto van het gebied tussen het poldergemaal, de Drielsedijk en de spoorlijn met daarop in kleuren aangegeven welke bestemming de verschillende gedeelten van deze “taartenpunt” hebben. Sinds april 2019 past het Waterschap allerlei maatregelen toe om de biodiversiteit te vergroten, zoals een bloemrijke strook langs de dijk en een “keverbank”, een dijkje van ongeveer 70 cm hoog en twee meter breed dat dient als schuil- en voortplantingsplek voor nuttige insecten en waar ook grondbroeders als fazanten hun nesten kunnen maken. In het echt zag het er weliswaar iets minder spectaculair uit, maar de bedoeling was duidelijk.

Tussen het poldergemaal en de spoorbrug staat vlak aan de dijk, aan de kant van de rivier, een eenzaam huisje met het opschrift “Dijkmagazijn Elden“. Het gebouw dat in 1865 is gebouwd als opslagplaats van materialen die nodig waren bij een eventuele dijkdoorbraak (zoals rijshout en kruiwagens), heeft tot ongeveer 1950 dienst gedaan. Dergelijke dijkmagazijnen werden vanaf 1835 langs de grote rivieren gebouwd op afstanden tussen 5 en 15 kilometer. Het is in het begin van deze eeuw opgeknapt en is nu industrieel erfgoed.

Mijn volgende traject zal vanaf de Spoorbrug verder stroomafwaarts gaan: via Driel en Heteren naar Opheusden. Bij dat dorp kan ik dan verder gaan met een gedeelte van het Romeinse Limespad: Etappe 12 van Wageningen naar Lienden!