In de buurt van Brig: wellness en een oude verdedigingsmuur

Om de kaart te vergroten a.u.b. op het vakje in de linkerbovenhoek klikken! De grotere kaart opent op een nieuwe pagina.

---

18 september 2018

Een rustdag, maar niet stil gezeten…

Vandaag heb ik gekozen voor een rustdag met een ochtendje naar het Thermaalbad in Brigerbad. Mijn Hotel Europe had een aantrekkelijk aanbod voor een “Badecombi“: met de bus heen en terug en entree in het thermaalbad gedurende drie uur. Dus stapte ik in de Postauto richting Saas-Fee. Ik passeerde het stadsdeel Glis en het dorp Gamsen, waar ik een verwijzingsbord naar de “Gamser Landmauer” zag. Over deze verdedigingsmuur uit de 14e eeuw had ik al iets gelezen op een infopaneel tijdens mijn afdaling van Mund naar Naters afgelopen zondag. Die wilde ik op de terugweg gaan bekijken, want deze Landmauer is nu een “Kulturdenkmal von nationaler Bedeutung“, een monument van nationaal belang. Na enige tijd bereikte de Postauto tegen 10 uur het noordelijk gedeelte van het dorp Brigerbad, waar ik het Thermalbad Brigerbad binnenstapte. Het is een groots opgezet wellness-centrum met vele buitenbaden met verschillende temperaturen. Het is niet alleen mineraal water (o.a. lithium), maar ook thermaal water: het water heeft van nature een temperatuur tussen de 21° en 50° C. Het was heerlijk om in het warme water te liggen. Je kunt er ook gewoon zwemmen: er was ook een bad van 3 meter diep, waar ik onverwacht kopje-onder ging – een vreemde gewaarwording, waardoor ik weer eens merkte dat ik meer van badderen dan van zwemmen hou… Er was ook een soort slakkenhuis met stromingen, waar ik ook enthousiast van werd. De luchttemperatuur was al aangenaam hoog en de zon scheen op de noordelijke berghelling met het spoortracé van de BLS. Op verschillende plaatsen waren prachtige rozenperken aangelegd en alles was brandschoon.

Na ongeveer anderhalf uur in het water had ik wel een beetje trek gekregen. Het terras van het aangrenzende Restaurant Cécile zag er aanlokkelijk uit, met zijn grote parasols. Er waren – begrijpelijkerwijze – wel kledingvoorschriften, zodat ik mij maar weer aankleedde en neerstreek op het terras voor een kopje koffie. Om te beginnen, want vervolgens las ik de menukaart… Het is inmiddels wildseizoen en ik zag op de kaart iets waar ik om moest grinniken. Je kon ook een vegetarische versie van “ree met wildgarnituren” krijgen, die de titel “Der Schuss ging daneben” had meegekregen – misgeschoten! Dat wilde ik wel proberen en liet de koffie maar even afkoelen tot na de maaltijd. Dus kreeg ik een groot bord met alles wat ik lekker vind, zoals rode kool, gestoofde appeltjes, kastanjes, spruitjes, “Butterspätzle” (een soort eiernoedels uit Duitsland en Zwitserland), trosje witte druiven en zoete rode bessen. In kleine schaaltjes zaten veenbessenroomsaus, pompoenchutney en bosbessenconfituur. Ik kon de verleiding van een Humagne rouge, niet weerstaan… Deze wijn wordt gemaakt van de druivensoort Cornalin d’Aoste die in het Zwitsers-Italiaanse Alpengebied inheems is. De wijn kan omschreven worden als “een robijnrode tot paarse, tanninerijke en krachtige wijn met een fruitig bosvruchtenbouquet” – dat klopte ook!

Gesterkt door dit maal ging ik terug naar de bushalte. Daar viel mij een poster op: het was een uitnodiging voor jongeren om lid te worden van de “Tambouren- & Pfeiferverein Brigerbad“. De tekst kon ik eigenlijk alleen maar hardop lezen om hem te begrijpen: in het Walliserduits worden o.a. uitgangen van woorden bij het volgende woord getrokken. Ook heb ik moeten wennen aan de begroetingen hier. “Grüezi” of “Grüssig” zeggen alleen de (Duitstalige) toeristen, maar “Tag Wohl” is hier het meest gangbaar bij de lokale bevolking. En vanaf ongeveer half 2 ’s middags is het “Abend“, ook al brandt de zon je nog in de nek! Je kunt het vergelijken met het “Bun di” in het Vallader van het Unterengadin: dat behoor je ook alleen maar te zeggen tot ongeveer half 11 in de ochtend, daarna is het “Allegra“!

De Postauto van 13.04 uur bleek tevens een schoolbus vol luidruchtige kinderen te zijn – de chauffeur moest hen af en toe met stemverheffing tot rust manen. Ik was blij dat ik in Gamsen kon uitstappen om de “Landmauer” te bezoeken. Gamsen heeft al een lange geschiedenis: een stam van de Kelten woonde al in deze streek zo’n 3.000 jaar geleden en ook nog rond het begin van onze jaartelling. Zij hadden een eigen nederzetting, Waldmatten, die iets hoger tegen de hellingen van de Glishorn aanlag. Bij de voorbereidingen voor de aanleg van de tunnel voor de Autosnelweg A9 zijn interessante opgravingen gedaan. De stenen muur dateert uit de 14e eeuw en was in het begin vooral bedoeld om het water van de bergbeek de Gamsa, die bij Gamsen in de Rhône uitmondt, buiten het dorp te houden. Tegenwoordig begint de muur bij de doorgaande weg door Gamsen en ziet er in eerste instantie weinig spectaculair uit. Er is een wandelroute langs de Landmauer aangelegd met informatieborden, die uitvoerig de geschiedenis van de muur belichten. De website (in het Duits) over de muur biedt nog meer informatie. Er is ook een bronzen plaquette aangebracht op de muur, met de tekst “Dr. Sigmund Widmer (1919 – 2003) dem Retter der Landmauer in Dankbarkeit“. Dr. Widmer was een historicus en politicus uit Zürich die zich vanaf 1993 heeft ingezet met een breed ondersteunde stichting om de Landmauer van Gamsen, de enige overgebleven “Letzi” (verdedigingsmuur) van dit kaliber in Zwitserland, te restaureren en haar voor de komende generaties in stand te houden. Het is een bijzonder bouwwerk: het is oorspronkelijk 6 meter hoog en meer dan 2 meter breed, en is rond 1350 door verschillende machthebbers uit de omgeving gefinancierd en door verschillende groepen van werklieden gebouwd over een lengte van 850 meter vanaf de Rhône tot aan de zuidelijke dalzijde. Daarvan is nu 600 meter geconserveerd. De muur was deels bedoeld als bescherming tegen de overstromingen van de bergbeek de Gamsa, maar diende ook als strategische bescherming tegen aanvallen vanuit het westen en als barrière voor de Pest.

Er zijn meer voorbeelden van dergelijke verdedigingsmuren in het Alpengebied, bijvoorbeeld in Mülenen, in het Kandertal, Berner Oberland. Toch zijn er enkele bijzonderheden te zien aan de “Talsperre” van Gamsen, die in oude geschriften ook wel werd aangeduid met “murus de Briga” of “lantweri“. Omdat men over de muur kon lopen waren er aan de dorpszijde op verschillende plaatsen “trappen” gebouwd in de muur: grote stenen platen steken uit de muur en vormen zo een trap. Verder valt op dat de Landmauer ook torens heeft. De torens dienden om de stadspoort te bewaken. Deze torens zijn rond en niet vierkant zoals in Centraal-Zwitserland. Hier is de invloed van de Savooise bouwwijze van verdedigingswerken te zien. Omdat men in de 14e eeuw nog geen geweren en kanonnen kende, zijn er geen schietgaten. De muur bestaat uit twee wanden van stenen die zijn opgevuld met kalkmortel.

De muur vormde ook de grens tussen de Oberste Zenden en de Untere Zenden in het Wallis die elkaar tussen de 14e en de 17e eeuw veelvuldig belaagden. Een “Zehnden” of ook “Zenden” is de naam voor een district in de voormalige Republiek Wallis, het latere Kanton Wallis. Verder is de muur ook een taalgrens: een woord als “Käse” (kaas) wordt ten noorden uitgesproken als “Chäs” en ten zuiden als “Ches“. Ten noorden van de muur worden koeien van het ras “Braunvieh” gehouden en ten zuiden “Fleckvieh“!

De muur is na meer dan 650 jaar nog steeds een indrukwekkend bouwwerk. Wel is er op sommige punten maar weinig meer te zien van de Landmauer: door de vele overstromingen van de Gamsa beek heeft zich erg veel sediment opgehoogd rondom de muur.

Hieronder nog wat beelden van de “Landmauer” vanuit vele hoeken:

Ten westen van de muur is in de loop van de tijd een groot industrieterrein ontstaan met een enorme afvalverbrandingsinstallatie – dit vormt wel een groot contrast: op enkele meters van de oude verdedigingsmuur staat nu een hoog hek met veel prikkeldraad… Een andere grens dus! Ondanks het industriële karakter van deze omgeving is er ook nog ruimte voor natuurontwikkeling. Deels is deze vanzelf ontstaan, zoals het lindenbosje, dat zich heeft ontwikkeld op de puinwaaiers van de Gamsabeek. Door de woekerwortels van de linden wordt de bodem vastgehouden en erosie voorkomen. In deze mini-biotoop komen vele dieren voor, mede ook door de “nektarbron” van de lindebloesem.

Ook staat er halverwege de muur een groot gebouw, een zogenaamde “Sust“, een opslagloods, waar de goederen gewogen en verhandeld werden. Ook dit gebouw is gerestaureerd. In de tijd van de Landmauer was zo’n opslagruimte van belang voor de doorvoer en de overslag van goederen. Hoewel sommige historici zich afvragen of er alleen maar een grote schuur heeft gestaan, nemen anderen aan dat er wel een echte Sust geweest is: de vernauwing van het dal ter plaatse veroorzaakte vele overstromingen en daarmee een drassig terrein – daardoor lijkt het waarschijnlijk dat de goederen van karren op lastdieren overgeladen moesten worden.

Het bezoek aan de Gamser Landmauer was weer een interessante belevenis op deze mooie, warme en zonnige dag!