De Via Alpina als leidraad

Een wandeling rond Vnà in het Engadin

Om de kaart te vergroten a.u.b. op het vakje in de linkerbovenhoek klikken! De grotere kaart opent op een nieuwe pagina.


22 juli 2018

Reto-romaans in de praktijk…

Gistermiddag ben ik in Scuol aangekomen na een overnachting in Frankfurt am Main. In mijn bagage waren ook de lesboeken voor de cursus rumantsch die morgen, maandag 23 juli, begint. Maar eerst nog een dagje vrij: en tijd voor een wandeling die mij helpt om aan te passen aan de 1½ kilometer meer lucht op mijn schouders. Dus ging ik met de Postauto naar Ramosch en van daaruit met de minibus naar Vnà.
Vanuit Vnà kan men in anderhalf uur naar een gezellig bergrestaurant wandelen, Hof Zuort, dat ook nog een Nederlands tintje heeft: de beroemde dirigent Willem Mengelberg kwam er graag en vaak. Deze tocht maak ik zelf ook vaker – zij bevalt mij goed.

Vnà is een dorpje dat zijn eigenheid goed heeft behouden en waar ook op vele huis- en stalgevels bordjes met werkwoorden in het rumantsch zijn bevestigd. Wat een goede oefening voor morgen! Hieronder een klein overzicht:

Het weer was bij het begin van de wandeling nog niet zo goed – het had gisteren de hele dag geregend. Dat was wel “breaking news“, want er was in geen weken een druppel gevallen! Dit gaf meteen een groener aanzien, en leverde ook leuke details op, zoals actieve wijngaardslakken en druppels aan grashalmen.

Bij het verlaten van het dorp viel mijn oog op iets fel blauws: drie nep-schapen stonden bij een authentieke houten stal… Zouden ze iets teveel gentianen gegeten hebben of zijn ze toch met RAL nummer 5010 (Gentiaanblauw) geverfd?

20180722_095907
Vnà: hebben deze schapen iets teveel gentianen gegeten…?

Eenmaal buiten het dorp liep ik over een brede weg het dal in. Langs de weg stond een ruime stal, die nu leeg was, maar door de spleten tussen de balken zag ik dat er nog stro en hooi in lag. Herhaaldelijk stonden er wegwijzers naar Hof Zuort. Andere wegwijzers wezen naar het Val Sinestra, o.a. over een hangbrug – dat is voor een andere keer!

Onderweg kwam ik vele interessante geologische aspecten tegen: beekjes, die samen stroomden en waarvan er eentje roodbruin water voerde en de andere gewoon helder water: het verschil tussen ijzerhoudend en gewoon water!

Verder in de richting van Hof Zuort is de erosie duidelijk zichtbaar: een scherpe horizontale lijn tussen de nog begroeide bodem en een steile helling met gruis die doorsneden wordt door diepe neerwaartse groeven. In de winter zijn deze nog beter te zien.

Ook een bijzonderheid zijn de aardpiramides in de buurt van Hof Zuort. Een aardpiramide is een ultiem effect van erosie. Door deze erosie verweert het zachte gesteente. Mocht er een hard stuk steen aan de oppervlakte liggen, dan vormt dit een soort “hoed” waar omheen het zachte gesteente in de loop van vele, vele eeuwen verder verweert. Dit leidt tot torenhoge stenen pijlers. Hier bij Hof Zuort komen ze voor, maar ook in de gehele wereld (en in Zwitserland o.a. in het Kanton Wallis). Ook dit is in de winter beter te zien dan in de zomer.

20170303_141022
Vnà: bij Hof Zuort zijn zgn. aardpiramides zichtbaar (winter)

Deze aardpiramides moeten worden onderscheiden van de zogenaamde “steenmannetjes“, die door wandelaars van alle tijden langs de weg, in een rivierbedding of op pasovergangen worden gemaakt, waarbij telkens een steentje aan de stapel wordt toegevoegd – als een soort ritueel of wegwijzer. Deze “Steinmännchen” kunnen grote hoogten en omvang bereiken – soms zijn ze klein en bescheiden zoals dit “Steinmännchen” op een afgezaagd boompje: hier heb ik er geen steentje bij durven leggen uit vrees dat de fragiele stapel zou instorten…

20180722_123844
Vnà: op weg naar Hof Zuort een met recht klein “Steinmännchen”

Uiteindelijk kwam na anderhalf uur Hof Zuort in zicht. Het hoofdgebouw ligt in een idyllische omgeving en is het gehele jaar open. Het vormde vroeger ook een grenspost tussen Zwitserland en Oostenrijk – daarvan getuigt het bord boven de ingangsdeur.

Binnen in de “gute Stube“, de “Stüva” ziet het er echt uit als in een Engadiner huis van weleer: een met hout afgedekte kachel en een sierkabinet met het mooie servies. Ik koos van de kaart de “Knödelsuppe mit Käse”, ofwel in het RomanischSchoppa de canedals da chaschöl“. “Chaschöl” is één van de woorden in het retoromaans dat niet te herleiden is tot iets bekends in het Latijn of Frans…, net zoals “ün majöl” voor een glas… Dat maakt, vind ik, een taal interessant!

Daarna klom ik nog een stukje hoger om het kapelletje van Willem Mengelberg te bekijken. Willem Mengelberg, geboren in Utrecht in 1871 en overleden in Zuort in 1951, was een beroemde dirigent van het Concertgebouworkest en werd in de jaren voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog erg bewonderd, mede door zijn contacten met Gustav Mahler: daardoor heeft het Concertgebouworkest een sterke Mahler-traditie. Door zijn keuze om tijdens de bezetting van Nederland door te gaan met dirigeren raakte hij in diskrediet, waardoor hij niet langer kon aanblijven als dirigent van het Concertgebouw. Hij stierf in zijn Chasa Mengelberg in Zuort, vlak voordat zijn zesjarige dirigeerverbod in Nederland zou worden opgeheven. Het kapelletje is een uit hout opgetrokken gebouwtje, dat Willem Mengelberg heeft laten bouwen uit dankbaarheid dat zowel Nederland als Zwitserland in de Eerste Wereldoorlog gespaard zijn gebleven voor de ellende van oorlog. Dat staat ook op een gedenkplaquette op de muur. Ook op de website van Hof Zuort staat veel informatie over Willem Mengelberg en zijn verblijf in Zuort.

Nog wat verder lopend kwam ik bij een gammel bankje. Aan een boom was op een bord een handgeschreven gedicht bevestigd van de hand van Giacomo Leopardi, een Italiaanse aristocraat uit het begin van de 19e eeuw (1798 – 1837). Zijn gedicht “L’Infinito” (“Het Oneindige“) is internationaal bekend; ook hierin staan de thema’s oneindigheid, angst voor de dood en melancholie centraal. Vanaf dat punt was het uitzicht niet helemaal oneindig vanwege de wolkenflarden, maar de rust is er wel. Ook de blik op de Chasa Mengelberg, met haar geschiedenis is aangrijpend: naast muzikaliteit zijn duidelijk ook nog andere gaven nodig…

Tijdens de heen- en de terugtocht zag ik toch nog veel bloemen in bloei, en ook nog wel vlinders, zoals wat uiteindelijk de Vijf-vlek Sint-Jansvlinder bleek te zijn: één van de vele soorten Sint-Jansvlinders die ook wel bloeddropjes genoemd worden vanwege de rode vlekken op de vleugels. Ergens in het verborgene bloeiden een Alpenakelei en nog de paarsbloeiende orchidee, de Grote Muggenorchis (Gymnadenia conopsea) en, zo te zien,  het witbloeiende rond wintergroen (Pyrola rotundifolia). Het was ook hier weer een feest van kleuren.

Weer terug in Vnà liep ik via een andere route door het dorp dan die naar de bushalte leidt: er gaat geen minibusje naar Ramosch om 14.00 uur. Wel kwam ik langs oude huizen in Engadiner bouwstijl, met fraaie beschilderingen en sgraffiti. Vele huizen hebben betekenisvolle spreuken op de gevel met mooie versieringen erom heen. De Engadiner bouwstijl kenmerkt zich door de dikke stenen muren die met sgraffiti zijn voorzien, de diepliggende vensters, de erker en de beide toegangspoorten in de werkruimte (sulèr) en de stal aan de kopse kant van het huis. Het gaat hier om een woon-stallenhuis van drie verdiepingen. In Vnà wordt veel aandacht geschonken aan de instandhouding van de oorspronkelijke bouwstijl, hoewel er ook ruimte blijkt te zijn voor vernieuwing. Vaak wordt de renovatie ook vanuit het Kanton Graubünden gesubsidieerd. Vooral in het Unterengadin zijn daardoor gelukkig nog vele authentieke dorpsgezichten in stand gebleven.

20180722_134214
Vnà: eine moderne Version eines Engadiner Hauses

De voettocht de helling af vanuit Vnà naar Ramosch duurde minder dan een uur. Halverwege kom je langs de ruïne van een burcht uit de 13e eeuw: Schloss Tschanüff. Op een informatiebord waarop in twee talen (Duits en Engels) een en ander wordt verteld over Ramosch en de geschiedenis van het Slot was een sticker geplakt met de bondige vraag waarom de tekst niet ook in het retoromaans was: “per rumantsch?”

De Postauto bracht mij vanuit Ramosch snel in Scuol, waar ik mij kon voorbereiden op een weekje studeren met de vraag: “per rumantsch?”. Het is fijn om hier weer terug te zijn.

5 reacties

  1. Paul Steijvers

    Wederom een prachtige wandeling. De blauwe schapen zijn een opvallende verschijning 🙂 De regen die een dag voor je wandeling is gevallen is helaas niet onze kant opgekomen,… Het is hier nog steeds droog en erg warm!

  2. Joop Schaffers

    Dag Pauline,
    Ik dacht dat je twee weken op vakantie zou gaan, blijkbaar heb ik het mis. Mooi verslag van de wandeling. Ben wel jaloers, maar ik weet niet of ik het nog zou kunnen. Als natuurfreak heb ik nog een paar opmerkingen. Je noemt de St. Jansvlinder op ,de centaurea. Het is denk ik de vijfvlek-sint-jansvlinder (Zygaena trifolii). De sint-jansvlinder (Zygaena filipendulae) heeft zes vlekken.
    Op de foto met “orchideeën” staat een roze grote muggenorchis (Gymnadenia conopsea) en een wintergroen soort, waarschijnlijk rond(bladig) wintergroen (Pyrola rotundifolia).
    Toen ik Engadin las dacht ik onmiddellijk aan de Engadiner Bär (Arctia flavia) , een prachtige, grote nachtvlinder uit de familie van de beren. Je nhad hem kunnen ontmoeten bij de verlichting van hoog gelegen gebouwen, etc.
    De cursus Reto-Romaans lijkt me geweldig interessant. Ik vind talen leren en vergelijken heel boeiend, evenals dialecten. Zo heb ik genoten van het patois in de Aosta-vallei.
    Hartelijke groet

    • paulinewandelt

      Dag Joop,
      hartelijk dank voor je verhelderende aanvullingen! Ik heb de tekst inmiddels aangepast. Wel moest ik glimlachen om je verhaal over de vlinder “Engadiner Bär”, want de kans dat in het Engadin de associatie wordt gemaakt met de “ursus arctos“, de bruine beer, is de laatste tijd erg groot!
      Groet,
      Pauline

  3. Cootje van den Engel

    Lieve Pauline..
    Blauwe schapen ( misschien zelfde ras ) lopen ook hie rin een wei rond een huis aan de Schapendrift in Maarn……..
    komt en ziet.
    Dat taaltje daar bij jou lijkt me heidens moeilijk om te spreken, maar terug-vertalend naar het nederlands zou ik niet op het woord ‘ontkennen’ zijn gekomen.
    Komt Marina ook weer naar je cursus?
    Nu ga ik weer verder lezen, was door logeerpartijen achterop geraakt.
    Veel plezier.

  4. Cootje.

    Trouwens, ik hoorde dat deze blauwe schapen een cadeautje van de Zwitserse baas van deze Maarnse man zijn.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

© 2025 Wandelen in de bergen

Thema gemaakt door Anders NorenBoven ↑