Door het Zwarte Woud en aan het Bodenmeer

Om de kaart te vergroten a.u.b. op het vakje in de linkerbovenhoek klikken! De grotere kaart opent op een nieuwe pagina.

---

5 juni 2019

Een bergtraject met de trein en avondstemming aan het water

Vanochtend ben ik iets na negen uur met de trein vertrokken uit Arnhem naar Offenburg in Zuid-Duitsland. Daar ben ik overgestapt op de trein naar Konstanz aan het Bodenmeer: deze Schwarzwaldexpess verbindt Karlsruhe ten noorden van Offenburg met Konstanz aan het Bodenmeer dwars door het middengedeelte van het Zwarte Woud. Dit bosrijke middelgebergte in de deelstaat Baden-Württemberg was al in de oudheid bekend en door o.a. Julius Caesar aangeduid met “Silva Nigra“, het Zwarte of Donkere Woud, vanwege de donkere sparren- en dennenbomen die het bos ondoordringbaar en onheilspellend maakten. Het traject van de Schwarzwaldbahn heb ik al een keertje afgelegd en vond toen vooral het bergachtige stuk tussen de plaatsen Hausach en St. Georgen im Schwarzwald (met een hoogteverschil van meer dan 550 meter) wat natuur betreft erg mooi. Ook nu weer genoot ik (tussen het passeren van de vele tunnels door) van het uitzicht tijdens de tocht op deze bijna 200 km lange spoorlijn met al een lange geschiedenis: de eerste gedeelten zijn tussen 1865 en 1866 gebouwd en het laatste gedeelte na de Frans-Duitse Oorlog tussen 1870 en 1873. Ook zijn er op dit traject voor die tijd de nodige technische hoogstandjes toegepast, zoals voor het eerst het aanleggen van verschillende keertunnels bij Triberg waardoor vele hoogtemeters konden worden overwonnen zonder dat er tandradondersteuning nodig was: Triberg is hierdoor op drie verschillende hoogten te zien: een „Dreibahnenblick“! Ergens tussen Triberg en St. Georgen gaat de trein tweemaal over de grote Europese waterscheiding: van de rivier Kinzig die bij Offenburg in de Rijn en daarmee in de Noordzee stroomt naar de rivier Brigach die in de Donau en uiteindelijk in de Zwarte Zee uitkomt. Wel viel het mij op dat er dit keer wel erg veel “bruin” en “grauw” tussen het zwart van het Woud zat: de extreme droogte van afgelopen zomer en ook de plaag van de schorskever “Letterzetter” (ips typographus) zullen hier zeker aan meegewerkt hebben…

Na het berglandschap van het Schwarzwald en een vriendelijk glooiend gebied rond Donaueschingen en Villingen bereikte de Schwarzwaldbahn het wat saaie en geïndustrialiseerde gebied rond Singen-Hohentwiel. Pas toen het Bodenmeer bij Radolfzell te zien was, werd het uitzicht weer interessant.

Tegen kwart over vier kwam de trein in Konstanz aan, waar het warm en gezellig druk was. Ik was snel bij mijn hotel, het City-Hotel – vlak bij het station, en niet lang daarna liep ik de oude binnenstad in. Bij de Augustinerkirche staat een gedenknaald van zwarte steen met de namen van de 108 joodse mensen die in de Tweede Wereldoorlog uit Konstanz zijn weggevoerd en die als ze al niet in de gevangenenkampen in het Franse Gurs waren omgekomen, zijn omgebracht in de concentratiekampen van Auschwitz en Sobibor. Op de vier zijden van de obelisk staat de tekst in het Duits, Frans, Engels en Hebreeuws.

Het is een indrukwekkend monument in al zijn eenvoud en in wezen één van de weinige zichtbare tekenen van de Tweede Wereldoorlog… Omdat Konstanz geen bedrijven had die in de Duitse bewapenings- en andere industrieën een rol van betekenis speelden, is de stad niet het doelwit geweest van geallieerde bombardementen. Hierdoor is het historische stadscentrum gespaard gebleven. Huizen met jaartallen als 1377 en 1580 zijn dan ook geen uitzondering! De huizen hebben ook mooie namen, zoals Haus “Zum Wolf” of “Zum goldenen Löwen“, “Zum Leoparden“… Ook bouwstijlen van latere tijd komen voor, zoals een groot huis met een uitbundig versierde gevel in rococostijl. De straten en steegjes zijn allemaal erg sfeervol; er zijn geen schreeuwerige etalages en winkelpuien. Er is duidelijk veel zorg besteed aan dit stadsbeeld.

Vele gebouwen hebben rijkversierde poorten en daarboven architraven met bijzondere sluitstenen, al dan niet voorzien van reliëfs met inspirerende teksten.

Er zijn meerdere fonteinen in Konstanz. De Kaiserbrunnen uit 1897 heeft een paar grappige aanvullingen gekregen: de opbouw van de fontein zelf is ingetogen gemaakt van rode steen, maar in de 1990er jaren zijn bij en op de rand van het waterbekken moderne bronzen beelden geplaatst van de hand van het kunstenaarsechtpaar Gernot en Barbara Rumpf. De beelden geven een knipoog naar het verleden van Konstanz als Conciliestad uit de jaren 1414–1418. Er was toen door het schisma van de Westers Katholieke Kerk (met een Paus in Rome en een Paus in Avignon) een crisis ontstaan, waaraan een eerder concilie in 1409 een einde had willen maken door beide pausen af te zetten en een nieuwe paus te benoemen. Hierdoor waren er drie pausen… Koning Sigismund van Duitsland (en later Keizer van het Heilige Roomse Rijk) had daarom een nieuw concilie bijeengeroepen in Konstanz. Één van de beelden bij de Kaiserbrunnen is dan ook een pauw met drie koppen, ieder voorzien van een tiara… Het bronzen stoer-uitziende ros is vooral in trek bij kinderen: het zadel is helemaal schoongesleten! Ook de duiven als Keizer en Paus zijn amusant – het muisje kijkt de andere kant op.

Naast de Kaiserbrunnen staat ook voor de tiende keer sinds 2009 een “Handwerkerbaum” opgesteld, a.h.w. een variatie op de Meiboom. Deze is geplaatst op initiatief van de Konstanzer Handwerkerkreis e.V.. Vele ambachten en andere takken van midden- en kleinbedrijf zijn daarin vertegenwoordigd. Sommige van de “wapens” lijken op die van de vroegere gilden, maar er zijn natuurlijk ook modernere beroepen bij, zoals elektricien, automonteur en installateur! Het gaf een nog vrolijker tintje aan het plein de Marktstätte.

Verder lopend door de met oude huizen gezoomde straten kwam ik uit op het plein voor de Munsterkerk van Konstanz, een indrukwekkend bouwwerk, waarvan de eerste gedeelten al in de 11e eeuw zijn gebouwd. Qua architectuur is de kerk één van de grootste romaanse kerken van Zuidwest Duitsland. Toch heeft de kerk mede door het portaal uit de 12e–15e eeuw, de zijkapellen uit de 15e eeuw een sterk gotisch uiterlijk. Dit wordt ook nog eens versterkt door de neogotische torenspits uit de 19e eeuw. De terrassen op het Kerkplein waren drukbezet.

Aan de noordzijde van het kerkcomplex staat sinds 2010 een bronzen reliëf met de plattegrond van het historische centrum van Konstanz. Hierbij is goed te zien hoe dicht de middeleeuwse huizen op elkaar staan. De straatnamen worden ook vermeld – voor de slechtzienden eveneens in braille!

Aan de waterkant is een ruim opgezet stadspark met mooie oude bomen en goed onderhouden bloemperken en gazons. Er staan verschillende standbeelden, zoals dat van Keizer Wilhelm I. op een grote sokkel. Bij de aanlegpier van de rondvaartboten staat op een hoge zuil een beeld van Icarus, ter ere van Ferdinand Graf von Zeppelin (1838–1917), die in Konstanz geboren is.

Het was aangenaam op de kade: in de schaduw was er een klein windje vanaf het Meer en ook hier waren de terrassen van de eetgelegenheden vol. Op het noordelijke havenhoofd staat sinds 1993 een kolossaal beeld van gietbeton met de titel “Imperia” van de Duitse kunstenaar Peter Lenk. Deze kunstenaar wordt redelijk controversieel gevonden vanwege zijn satirische, seksueel getinte kunstwerken, die vaak zonder toestemming zijn geplaatst. Zo ook deze 9 meter hoge voorstelling van een courtisane in weinig verhullende kledij die op iedere hand een dwergachtige, naakte man draagt: de ene als paus met een tiara en de andere als keizer met een kroon. Ook hierin ligt een verwijzing naar het Concilie van Konstanz uit 1414–1418. Peter Lenk heeft het verhaal “La Belle Imperia” (± 1835) van de Franse schrijver Honoré de Balsac (1799–1850), die als fel antiklerikaal bekend stond, als uitgangspunt genomen. Deze courtisane kreeg – zoals zo velen – grote invloed op de wereldlijke en kerkelijke politiek door de machthebbers te verleiden en vervolgens te bespotten. Peter Lenk heeft de Imperia ook nog een narrenkap opgezet, zodat ook zij de dubbelrol van verleidster en bespotter heeft. Ten tijde van de plaatsing in 1993 was er veel discussie over de toelaatbaarheid in allerlei opzicht, maar omdat het beeld op privé-grond werd gezet (van een veerdienst die onderdeel van de Duitse Spoorwegen was), kon er officieel geen actie worden ondernomen… Toen was het beeld omstreden, maar nu is het één van de meest gefotografeerde punten in de stad! De Imperia staat op een plateau dat in vier minuten ronddraait. Omdat het beeld op het noordelijke havenhoofd staat, heeft het wel een toplicht boven op de narrenkap gekregen!

Vlak bij het havenhoofd met Imperia ligt een historische veerboot, de “Konstanz“, dat nu als caféschip dienst doet, maar dat volgens de website ook beschikbaar is voor rondvaarten. Je kunt op de webcam van het Konzilgebäude zien of de “Konstanz” er ligt of niet…Op het informatiepaneel bij de ingang staat dat deze veerboot de eerste autoveerboot die op een meer in Europa voer: als antwoord op de grenssluiting in de Eerste Wereldoorlog had in 1924 een vooruitstrevende gemeenteraad het plan geopperd om een autoveerboot te laten bouwen, die in 1928 werd ingewijd. Het was zo’n enorm succes, dat er in 1930 nog een schip besteld werd. In 1963 werd het schip verkocht en als werkschip ingezet. Tussen 1984 en 1993 heeft het in een “Doornroosjesslaap” gelegen, totdat iemand een stichting in het leven heeft geroepen om het schip te redden. Meer dan 70.000 uren hebben vrijwilligers in het opkalefateren van het schip gestoken – en met resultaat: het ziet er weer als nieuw uit en nodigt ook tot een drankje uit!

Dus ik ging aan boord en zat met een lekker glaasje Riesling in de avondzon tussen allerlei enthousiaste mensen. Op het voorplecht was een drukte van belang: vele jonge mensen waren bezig om kleren te passen, aanwijzingen op te volgen van een eveneens jonge dame met een stapel papieren in haar hand en allerlei stoelen op een rij te zetten. Behalve de ingewijden wist duidelijk niet iedereen wat er komen zou. Geïntrigeerd ben ik blijven zitten, bestelde de daghap (varkenskotelet met aardappelsalade) en nog een glaasje Riesling en wachtte af. Het bleek een van de generale repetities te zijn van studenten van de Toneelschool van Konstanz: zij zouden eind juni een stuk opvoeren onder de titel “Die Bermuda Dreieck“, met de nadruk op klimaatverandering, activisme, groot geld, vechtpartijen en wat daar mee samenhing. Het was een beetje rommelig, met veel ingrepen door de regisseuse; toch was iedereen – spelers en publiek – enthousiast.

Tegen 20.00 uur ging ik van boord. Ik liep langs het Handelsgebouw uit de 14e eeuw, het “Konzilgebäude“, waar ook bijeenkomsten waren geweest tijdens het Concilie van Konstanz – vandaar de naam –, dus niet alleen maar (vroom) in de Munsterkerk!

Terwijl ik door het Stadspark liep en langs het water genoot ik met vele andere wandelende en flanerende mensen van het mooie en rustgevende uitzicht. Iedereen was aan het genieten van deze behaaglijk warme avond!

Bij de muziektent was een concert gaande. Vele stoeltjes op rijen voor de tent waren bezet met mensen die aan het luisteren waren naar de uitvoering door twee accordeonorkesten: eentje uit Konstanz en eentje uit Kreuzlingen, een Zwitserse plaats net over de grens. Ik kwam aanlopen toen ze aan de herkenningsmelodie van “Star Wars” begonnen. De slagwerker moest z’n best doen om hoorbaar te blijven bij zoveel accordeongeweld! Daarna kwam de Duitse militaire mars “Alte Kameraden“, die weliswaar gecomponeerd is in 1889 en gaat over de hechte band tussen soldaten onderling die bevestigd wordt met een glas, maar die voor sommigen wel een pijnrandje kan hebben… “One moment in time” en “We are the champions” werden met verve gespeeld. Omdat het publiek er blijkbaar geen genoeg van kon krijgen, besloten de orkesten het optreden met een toegift. Dit concert en de generale repetitie op de boot waren misschien geen “Kunst met een grote K”, maar het had wel een hoog entertainmentgehalte – en daar gaat het uiteindelijk om!

Aan de zijkant van de muziektent was een plaquette bevestigd ter herinnering aan de opening van enkele Europese langeafstandswandelingen op 2 juli 1972 “als völkerverbindende Wanderwege“, ondertekend door de “Europäische Wandervereinigung“. De Engelse benaming is “European Rambles’ Association (ERA)”. Deze vereniging is in 1969 in Duitsland opgericht en dient als koepelorganisatie voor 63 wandelorganisaties uit 33 Europese landen met een totaal van 3 miljoen individuele leden. Voor Nederland is Wandelnet uit Amersfoort lid. Nu ik op mijn manier ook bezig ben met de Via Alpina vind ik het best bijzonder om dit te lezen!

Teruglopend naar het hotel door de lauwwarme avond bedacht ik dat het een mooie eerste dag van een nieuwe vakantie was geworden – met veel ruimte voor natuur, zon en muziek.